In de laatste decennia is het beeld dat we van het oude Egypte hebben veel duidelijker geworden hoewel tegelijkertijd ook heel wat pseudowetenschappelijke theorieën het levenslicht zagen en de geïnteresseerde leek in verwarring brachten. De beschaving van de Egyptenaren is integraal gebaseerd op hun oeroud scheppingsverhaal: de spreker ontgrendelt met deze sleutel de politieke, sociaaleconomische en religieuze ontwikkelingen. Zelfs de kunst is hiervan doordrongen. Mesopotamische en Anatolische culturen worden besproken evenals de bronstijdculturen in het Egeïsch gebied (Troje, Kreta en Mycene). Zij helpen het Griekse wonder te verklaren.
Het oude Griekenland lag immers op het snijpunt van deze werelden
en was de wieg van Europa. Alles is eerst in Griekenland: politieke
diversiteit, wetenschap, filosofie, atheïsme, literatuur en kunst in de volle
betekenis van het woord. Van Spanje tot de voet van de Himalaya verspreidden
Griekse kolonisten en Alexander de Grote de Griekse cultuur. Niet alleen
ruimtelijk, maar ook in de tijd bleef en blijft de verdienste van Griekenland
nazinderen: in de Romeinse wereld, in het neoplatonisme van middeleeuwen en
renaissance, in het classicisme. Griekenland is de oerknal van
Europa.
Etrusken en Romeinen lagen als eersten in de Griekse wieg. Rome
groeide het snelst op: een enfant terrible dat nochtans veel leerde van de
grote broer uit Etrurië. Boeiend is te ontdekken dat de instellingen, bedoeld
voor een kleine gemeenschap, eenvoudig en stabiel bleven, ook wanneer zij van
kracht werden in een kosmopolitisch wereldrijk. Een eeuwenlange succesformule.
De Romeinse kunst heeft vele gezichten. Kunstenaars moesten rekening
houden met een wettelijk kader. Rome-stad was bewust conservatief zodat
innovaties ontwikkeld werden in haar coloniae. Artistieke
invloeden van onderworpen volkeren speelden een grote rol; ze werden vlot
geassimileerd. Zo combineerde de Romeinse kunst Hellenistische elementen met
eigen, Italische verworvenheden en inspireerde onderworpen en gefedereerde
volkeren van een groot imperium. De zogenaamde romanisering is dan ook een
hybride cultuur. Dat maakt haar rijkdom uit.
Hoe dit imperium uiteindelijk implodeerde, komt eveneens
genuanceerd aan bod; een intrigerende episode waarover de spreker heel wat
publiceerde. Vanuit eigen onderzoek is hij overigens ook bijzonder goed thuis
in Romeinse architectuur, de drager van de andere kunsten.
